চীনে ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ ওপৰত বনাব খোজা বৃহৎ নদী বান্ধে চিন্তা বৃদ্ধি কৰিছে উত্তৰ-পূব ভাৰতত

ব্ৰহ্মপুত্ৰ নদীৰ ওপৰত চীনে বৃহৎ পৰিসৰৰ জলবিদ্যুৎ প্ৰকল্প, বিশেষকৈ নদীবান্ধ প্ৰকল্পৰ বাবে পৰিকল্পনা অব্যাহত ৰখাৰ মাজতে ভাৰতৰ অসম আৰু অৰুণাচল প্ৰদেশত ইয়াৰ সম্ভাৱ্য প্ৰভাৱক লৈ উদ্বেগ বাঢ়িছে । ভাৰতত প্ৰৱেশৰ লগে লগে ব্ৰহ্মপুত্ৰ নাম লোৱা ইয়াৰলুং ছাংপো নদীত চীনে নিৰ্মাণ কৰি থকা বান্ধ প্ৰকল্পটোক লৈ আশংকা প্ৰকাশ কৰিছে পাৰ্লি পলিচি ইনিচিয়েটিভৰ উপদেষ্টা নীৰজ সিং মানহাসে ।

তেওঁ কয় যে চীনে কিছুদিনৰ পৰা ইয়াৰলুং ছাংপো নদীত মেগা প্ৰজেক্টৰ পৰিকল্পনা কৰি আহিছে । অসমত ইয়াৰলুং ছাংপোক ব্ৰহ্মপুত্ৰ বুলি কোৱা হয় । মানহাসে লগতে কয় যে চীনে নবীকৰণযোগ্য শক্তিৰ উৎসৰ দিশত জলবিদ্যুৎ প্ৰকল্পটোক ন্যায্যতা প্ৰদান কৰিব পাৰে যদিও এই প্ৰকল্পৰ ভাৰতৰ বাবে বিশেষকৈ উত্তৰ-পূবত আশংকা আছে ।

তেওঁ কয়, “ভাৰতৰ ক্ষেত্ৰত- অৰুণাচল আৰু অসমৰ ক্ষেত্ৰত, ২০০০ চনত আমি তিব্বত অঞ্চলত লিক হোৱা এটা বিশাল মথাউৰি দেখিছিলো আৰু সেই সময়ত উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চলত যথেষ্ট ধ্বংসলীলা সংঘটিত হৈছিল ।” ২০১৭ চনত একেধৰণৰ এটা পৰিঘটনা ঘটিছিল যেতিয়া “ওপৰৰ পৰা বৈ অহা নদীখনৰ পৰিস্কাৰ পানীৰ জলধাৰা হঠাতে ক’লা হৈ পৰিছিল ।”

গৱেষকসকলে ইয়াৰ কাৰণ ৪,০০০-৫,০০০ মিটাৰ উচ্চতাত থকা তিব্বতৰ মালভূমিত সংঘটিত অনিয়ন্ত্ৰিত খনন কাৰ্য বুলি কয় । তেওঁ কয় যে ইয়াত বিপুল পৰিমাণৰ প্ৰাকৃতিক সম্পদ আছে যিবোৰ এতিয়াও অন্বেষণ কৰিবলৈ বাকী আছে, আৰু চীনে এতিয়াও তিব্বতী জনসাধাৰণৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ যত্ন নোলোৱাকৈয়ে সেই কাম অবিৰতভাৱে কৰি আছে ।

তেওঁ লগতে উল্লেখ কৰে যে ইয়াংচে বান্ধে নজিৰ সৃষ্টি কৰিছিল । “বিশ্বৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ বান্ধ ইয়াংচে বান্ধে তিব্বতৰ স্থানীয় খিলঞ্জীয়া লোকক স্থানচ্যুত কৰিছে । সেই সময়ত প্ৰায় ১.৩ বিলিয়ন লোক স্থানচ্যুত হৈছিল ।” ভূটানৰ দৃষ্টিকোণৰ পৰা উদ্বেগ কম তাৎপৰ্যপূৰ্ণ নহয় যদিও তাৎক্ষণিক ভৌগোলিক প্ৰভাৱ কম প্ৰত্যক্ষ হ’ব পাৰে ।

বিশেষজ্ঞ আৰু পৰিৱেশবিদসকলে বাৰে বাৰে সকীয়াই দিছে যে য়াৰলুং ছাংপোৰ দৰে সীমা অতিক্ৰম কৰা নদীত উৰ্ধমুখী প্ৰকল্পই পানীৰ প্ৰবাহৰ পৰিৱৰ্তন ঘটাব পাৰে, কৃষিৰ ওপৰত প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে, অসমৰ দৰে ভাৰতীয় ৰাজ্যত ক্ষন্তেকীয়া বানপানীৰ আশংকা বৃদ্ধি কৰিব পাৰে ।

ভূটানৰ মূল্যায়ন সংস্থাৰ সদস্য ছিমি দৰ্জীয়ে কয় যে, “বিশেষকৈ ভূটানৰ বাবে মই স্বীকাৰ কৰিব লাগিব যে যিহেতু আমি ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ ওপৰতেই আছো, কিয়নো নদীখন ভূটানৰ চাৰিওফালে বৈ যায়, তথাপিও বান্ধটো বনালে ভূটানত প্ৰত্যক্ষ প্ৰভাৱ নপৰে । তথাপিও তলৰ ফালে সম্ভাৱ্য প্ৰভাৱক আওকাণ কৰিব নোৱাৰি । ভূটানৰ পৰা অহা সকলো নদী নামনি অংশত সংযুক্ত হয় ।”

ইমান বৃহৎ নিৰ্মাণৰ লগত জড়িত গাঁথনিগত আৰু পৰিৱেশগত বিপদৰ বিষয়ে ডৰ্জীয়ে আশংকা প্ৰকাশ কৰে । তেওঁ কয়, “আগতে উল্লেখ কৰা অঞ্চলসমূহত যেতিয়া ডাঙৰ কিবা এটা আশংকা থকাৰ কাৰিকৰী আৰু পৰিৱেশগত দিশৰ কথা আহে, তেতিয়া ই বিস্ফোৰণপ্ৰৱণ কিবা এটা মজুত কৰাৰ দৰেই হ’ব, আৰু বান্ধ বিকল হোৱা বা ভূমিকম্পৰ দৰে প্ৰাকৃতিক দুৰ্যোগৰ কাৰিকৰী সমস্যাৰ বাবে ই এক বিপদ হ’ব পাৰে ।”

সাংস্কৃতিক আৰু আধ্যাত্মিক প্ৰভাৱেও ভাৰতীয় আৰু তিব্বতী উভয় সম্প্ৰদায়ৰ ওপৰত যথেষ্ট গুৰুত্ব দিয়ে । ডৰ্জীয়ে কয়, “আমি বিশ্বাস কৰোঁ যে ভাৰতীয় পক্ষ আৰু লগতে তিব্বতী স্থান দুয়োটাকে পবিত্ৰ স্থান হিচাপে গণ্য কৰা হয়, গতিকে সেইটোৰ সৈতেও ই এক আপোচ ।”

দৰ্জীয়ে আঞ্চলিক সহযোগিতা আৰু বিশ্বাসৰ প্ৰেক্ষাপটত ভাৰত-ভূটানৰ সম্পৰ্কৰ ওপৰত পৃথকে পৃথকে ব্যক্তিগত দৃষ্টিভংগীও আগবঢ়াইছিল । “ভাৰত আৰু ভূটানৰ মাজৰ দ্বিপাক্ষিক সম্পৰ্কৰ কথা আহিলে, এগৰাকী নাগৰিক হিচাপে আৰু ভাৰতত অধ্যয়নৰ বাবে ভাৰত চৰকাৰ বৃত্তি লাভকাৰী হিচাপে, মই ক’ব পাৰো যে বিশ্বৰ ভিতৰতে এই সম্পৰ্ক এক প্ৰকাৰৰ আদৰ্শগত । মই ভাৰতত স্কুল আৰু কলেজত পঢ়িছিলো, আৰু দুয়োখন দেশৰ মাজত অতি ভাল সহযোগিতা আছে ।” দৰ্জীয়ে কয় ।

বিশেষকৈ জলবায়ু পৰিৱৰ্তনে উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চলৰ নদী-নিৰ্ভৰশীল অঞ্চলসমূহৰ দুৰ্বলতা তীব্ৰতৰ কৰি তোলাৰ সময়তে এই বিষয়টো ভাৰতৰ বাবে এক জটিল ভূ-ৰাজনৈতিক আৰু পৰিৱেশ সম্পৰ্কীয় চিন্তাৰ বিষয় হৈ পৰিছে ।